Հաշվետվություններ

Հաշվետվություններ

Քիմերա մոլեկուլ; Ռուս գիտնականները քաղցկեղի դեմ պայքարի միացություններ են մշակում

Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի, Էմանուել Կանտի Բալթյան դաշնային համալսարանի (Կալինինգրադ), Տոլյատիի պետական համալսարանի գիտնականները օտարերկրյա գործընկերների հետ միասին առողջ հյուսվածքների համար ոչ թունավոր միացություններ են մշակել, որոնք կարող են արգելակել չարորակ բջիջների ակտիվությունը:

• By Newsdesk
• Jan 28, 2023

Ռուս գիտնականները իրենց օտարերկրյա գործընկերների հետ սինթեզել են միացությունների մի շղթա, որոնք ունակ են սկսելու քաղցկեղածին սպիտակուցների ոչնչացման գործընթացը, այդ մասին հայտնել է Ռուսաստանի գիտական-հումանիտար հիմնադրամը, որի դրամաշնորհի շրջանակներում իրականացվել է հետազոտությունը: Գիտնականների հոդվածը հրապարակվել է European Journal of Medicinal Chemistry ամսագրում:

Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի, Իմմանուել Կանտի Բալթյան դաշնային համալսարանի (Կալինինգրադ) և Տոլյատիի պետական համալսարանի գիտնականները օտարերկրյա գործընկերների հետ միասին առողջ հյուսվածքների համար ոչ վնասակար միացություններ են մշակել, որոնք կարող են արգելակել չարորակ բջիջների ակտիվությունը: Գիտնականները չեն բացառում, որ ստացված նյութերը կարող են հիմք դառնալ հակաքաղցկեղային դեղամիջոցների համար։

Քաղցկեղի դեմ պայքարի մոլեկուլային մեթոդը համարվում է ամենահեռանկարայիններից մեկը։ Մեթոդի էությունը բաղկացած է քաղցկեղի բջիջների գործունեության համար կենսական նշանակություն ունեցող հատուկ սպիտակուցների ընտրովի ոչնչացումից:

Այդ նպատակով գիտնականները ներգրավում են վնասված սպիտակուցներից ներբջջային մաքրման բնական մեխանիզմները: Հիմնականում, նման սպիտակուցները, որոնք խափանում են նորմալ բջջի ֆունկցիան հայտնաբերում է հատուկ ֆերմենտը: Այն մեկ այլ սպիտակուց՝ ուբիկվիտին, միացնում է սպիտակուցային շղթային, որն էլ դրա համար «սև կետի» է վերածվում: Նման «պիտակավորված»  սպիտակուցային մոլեկուլն արագ ոչնչացվում է հատուկ բջջային օրգանելներով ՝ պրոտեազոմներով ։

Քաղցկեղի բջիջների հատուկ սպիտակուցները ոչնչացնելու համար այս մեխանիզմն օգտագործելու գաղափարն առաջացել է գիտական համայնքում դեռևս 2000-ականների սկզբին: Դրա էությունը ուբիկվիտինազ ֆերմենտի միացումն է միջնորդ մոլեկուլի օգնությամբ ոչնչացվող սպիտակուցին։ Ստացված կառուցվածքը քիմիկոսները անվանում են քիմերային մոլեկուլ։ Ֆերմենտի և սպիտակուցի միջև որպես «կապող օղակ» ծառայող նյութը, կոչվում է "լիգանդ", և սպիտակուցի նպատակային ոչնչացման ամբողջ տեխնոլոգիան կոչվում է PROTAC (Պրոտեոլիզ, ուղղված  քիմերաներին):

«Նեչկայումս միլիարդավոր ներդրվում քիմերային մոլեկուլների հիմքով դեղարտադրության մեջ, և գրեթե բոլոր խոշոր դեղագործական ընկերություններ ցանկանում են իրենց պորտֆոլիոյում ներառել այն: Նմանատիպ քիմերային կառույցները կատարյալ «քիլլերներ» են,  քանի որ դրանք կարող են պատրաստվել թիրախ հանդիսացող ցանկացած սպիտակուցի համար: Միևնույն ժամանակ  դրանք բջջում գործում են չափազանց ցածր կոնցետրացիաներով, ինչն էլ օգնում է խուսափել կողմնակի ազդեցություններից »,- RT–ի հետ զրույցում ներկայացրել է նախագծի ղեկավար, քիմիական գիտությունների դոկտոր, Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի փոքր բիոակտիվ մոլեկուլների սինթեզի լավորատորիայի ղեկավար Միխայիլ Կրասավինը։

Շատ հաճախ սպիտակուցների միացման համար որպես «կամուրջ» ծառայում են արդեն հայտնի իմունոմոդուլացնող դեղերը` տալիդոմիդն ու նրա անալոգները։ Սակայն հղի կանանց կողմից նմանատիպ դեղամիջոցների օգտագործումը երեխաների մոտ հանգեցնում է  զարգացման լուրջ խնդիրների:

Ռուս գիտնականները, օտարերկրացի գործընկերների հետ համատեղ, հայտնաբերել են պոտենցիալ վտանգ ներկայացնող միացությունների այլընտրանք: Քիմիկոսները սինթեզել են 20 տարբեր մոլեկուլներ՝ հիմնված գլյուտարիմիդի՝ օրգանական ազոտ պարունակող նյութի վրա, որը ոչ թունավոր է և պատրաստակամորեն կապվում է բջջի ներսում գտնվող ֆերմենտների և սպիտակուցների հետ: Գլյուտարիմիդծը դեղագիտության մեջ արդեն օգտագործվում է որպես հանգստացնող և հոգեմոստիմուլյատոր ազդեցություն ունեցող դեղամիջոցների բաղադրիչ։

Աշխատության հեղինակները ստացված մոլեկուլները փորձարկել են կենդանի քաղցկեղային բջիջների վրա: Ծծումբ պարունակող միացությունները ցուցաբերել են լավագույն արդյունքները; դրանք երկու անգամ ավելի արդյունավետ են միավորվում ֆերմենտի և թիրախ սպիտակուցի հետ քան նրանք առկա անալոգները: Նոր մոլեկուլները կարողացել են ճնշել ոսկրածուծի քաղցկեղի բջիջների ակտիվությունը` չառաջացնելով թունավոր ազդեցություն։

Գիտնականների կարծիքով՝ ստացված միացությունները ապագայում կարող են հիմք դառնալ մի շարք հակաքաղցկեղային դեղամիջոցների համար։